به گزارش راهبرد معاصر؛ اینکه «طرح حمایت از حقوق کاربران و خدمات پایه کاربردی فضای مجازی» به دنبال مصونیت است یا محدودیت، با حاشیه‌های زیادی روبرو بوده، چه از سمت کاربران که معتقدند با توجه به بندها و تبصره‌های آن، در صورت تصویب تغییرات بسیاری در حوزه اینترنت و شبکه‌های مجازی به وجود می‌آورد و چه موافقان طرح که بعضی از آن‌ها تاکید دارند که این طرح به دنبال مسدود کردن شبکه‌های اجتماعی نیست.

«محدودیت»، همان عامل نگرانی کاربران فضای مجازی است و خیلی‌ها هم آن را با آزادی اطلاعات و نبودش پیوند می‌زنند فارغ از اینکه این سری از محدودیت‌ها حتی اگر هم اعمال شود که هنوز آخر و عاقبتش مشخص نیست، فقط در مرز کشورهای ما نیست و گریبان بسیاری از کشورها را به طریقه خودش می‌گیرد. با این وجود سوالی که در ادامه این محدودیت‌ها پیش می‌آید این است که آیا سانسور آنلاین در حال تبدیل به هنجار است؟ جواب این سوال در مطالعه اخیر سایت  Comparitech  آمده که می‌نویسد: در حالی که دیدن کشورهایی مثل چین، روسیه و کره شمالی در صدر فهرست کشورهایی که بیشترین محدودیت استفاده از اینترنت را دارند، چندان هم عجیب نیست اما افزایش تعداد محدودیت‌ها در بسیاری از کشورهای دیگر بسیار نگران کننده است؛ از تلاش‌های مداوم استرالیا تا افزایش خصومت رسانه‌های سیاسی در بسیاری از کشورها.

حالا تنها امید این کشورها‌، فیلترشکن‌ها هستند که هنوز راهی را برای بسیاری باز گذاشته‌اند تا در اینترنت گشت و گذار کنند. اما با رایج شدن سانسور، کشورهای بیشتری به لیست محدودیت‌ها می‌پیوندند و حریم خصوصی دیجیتالی شهروندان را در معرض خطر قرار می‌دهند.

تقریبا۶۰ درصد از جمعیت جهان (۴.۶۶ میلیارد نفر) از اینترنت استفاده می‌کنند. این منبع، اطلاعات فوری، سرگرمی، اخبار و تعاملات اجتماعی ما است اما در کجای دنیا شهروندان می‌توانند از دسترسی به اینترنت برابر و آزاد اگر وجود داشته باشد‌، برخوردار شوند؟

در این‌ مطالعه، مقایسه کشور به کشور برای استفاده از اینترنت انجام شده تا همه ببینند کدام کشورها شدیدترین محدودیت های اینترنتی را اعمال می‌کنند و شهروندان کجا می‌توانند از بیشترین آزادی آنلاین برخوردار شوند. این، شامل محدودیت‌ها یا ممنوعیت‌های تورنت که یک ابزار اشتراک فایل مشهور است که با چندین سال سابقه، جایگاهی ویژه میان کاربران اینترنتی و علاقه‌مندان به دانلود فایل دارد، رسانه‌های اجتماعی و فیلترشکن‌ها  و محدودیت‌ها یا سانسور شدید رسانه‌های سیاسی است. امسال هم محدودیت برنامه‌های پیام رسانیVoIP به این مطالعه اضافه شده است.

در این مطالعه برخی از کشورهای به ظاهر آزاد به طرز شگفت انگیزی در رتبه بالایی قرار دارند. با محدودیت‌های جاری و قوانین، آزادی آنلاین بیش از هر زمان دیگری در معرض خطر است.

بیشترین سانسور در  ترکمنستان، بلاروس و امارات متحده عربی

 کره شمالی و چین؛ هیچ نقشه‌ای از سانسور آنلاین بدون این دو در بالای لیست کامل نمی‌شود. کاربران نمی‌توانند از رسانه‌های اجتماعی غربی یا استفاده از تورنت یا فیلتر شکن استفاده کنند و همه رسانه‌های سیاسی منتشر شده در کشور به شدت سانسور شده و تحت تأثیر دولت هستند. هر دو برنامه‌های پیام رسانی خارج از کشور را تعطیل کردند و ساکنان را مجبور به استفاده از برنامه‌های ساخته شده (و احتمالاً تحت کنترل) در داخل کشور کردند، به عنوان مثال WeChat در چین. WeChat نه تنها هیچ گونه رمزگذاری سرتاسری ندارد، بلکه دارای درهای مخفی است که به اشخاص ثالث اجازه دسترسی به پیام‌ها را می‌دهد. کشورهای بعدی بلاروس، قطر، سوریه، تایلند، ترکمنستان و امارات متحده عربی هستند.

ترکمنستان، بلاروس و امارات متحده عربی همه به عنوان "بدترین کشورها" در سال ۲۰۲۰ حضور داشتند اما امسال قطر و سوریه هم به آنها ملحق می‌شوند و البته تایلند. همه این کشورها رسانه‌های سیاسی را به شدت سانسور کرده‌اند و همینطور رسانه‌های اجتماعی. علاوه بر این ممنوعیت‌هایی هم در ترکمنستان مشاهده شده است. استفاده از فیلترشکن هم محدود شده است. تایلند شاهد بیشترین افزایش سانسور بود که منجر به حذف ۱۹۰ وب سایت بزرگسالان شد. با وجود اینکه فیلترشکن‌ها از نظر فنی مسدود شده‌اند، برخی هنوز در چین کار می‌کنند.

یونان؛ آزاد در ۲۰۲۰ و محدود در ۲۰۲۱

اگر هر کشور را در مطالعه ۲۰۲۰ تا مطالعه ۲۰۲۱ مقایسه کنیم، به نظر می‌رسد سه کشور سانسور خود را افزایش داده‌اند. یکی، همانطور که قبلاً گفته شد، تایلند است. دومی، گینه که شاهد افزایش محدودیت‌های رسانه‌‌های سیاسی یا تهدید به تعلیق در چندین وب سایت در جریان انتخابات اکتبر ۲۰۲۰ و همچنین محدودیت رسانه‌های اجتماعی در این مدت (و پیش از رای گیری در مارس) بود.

سومین کشور شاید شگفت انگیزترین باشد. یونان در اولین مطالعه تنها یک امتیاز به دلیل محدودیت تورنت دریافت کرد اما در بازبینی سال ۲۰۲۱ ، امتیاز ۳ را گرفت. این افزایش به دلیل شدت گرفتن اقدامات علیه تورنت و محدودیت در رسانه‌های سیاسی است. گزارشگران بدون مرز اعلام کردند که آزادی مطبوعات در طول سال ۲۰۲۰ کاهش پیدا کرده است. رسانه‌های منتقد دولت از قلم افتاده‌اند و به شبکه‌های تلویزیونی دستور داده شد ویدئویی را که نشان می‌دهد نخست وزیر قوانین قرنطینه را در فوریه ۲۰۲۱ رعایت نمی‌کند، پخش نکند. پوشش بحران پناهندگان به شدت محدود شد. گزارش شد که از ورود روزنامه نگاران توسط پلیس در یک مراسم یادبود منع شده و جورجوس کارایواز ، روزنامه نگار جنایی مشهور یونانی هم در آوریل ۲۰۲۱ ترور شد.

در اروپا ۱۸ کشور سایت‌های تورنت را ممنوع یا تعطیل کرده‌اند. تعدادی هم اقداماتی انجام داده‌اند اما هنوز وب سایت‌ها را مسدود نکرده‌اند مثل بلغارستان، کرواسی، قبرس، جمهوری چک، استونی ، مجارستان، لیختن اشتاین، لیتوانی، لوکزامبورگ، مالت، لهستان، اسلواکی و اسلوونی.

در حالی که وب سایت‌های تورنت اغلب در اسپانیا مسدود می‌شوند، قوانین اجازه تورنت برای استفاده شخصی را می‌دهد. از آنجا که این کشورها سایت‌های تورنت را مسدود نمی‌کنند، به عنوان "سایت‌های مسدود شده" رتبه بندی نشده‌ و در عوض به عنوان "محدود" رتبه بندی شده‌اند. رسانه‌های سیاسی در ۱۲ کشور محدود شده است. یونان، امسال هم مانند مجارستان و کوزوو به این لیست پیوست. دو کشور بلاروس و ترکیه به شدت رسانه‌های سیاسی را سانسور می‌کنند. هیچ کشور اروپایی رسانه‌های اجتماعی را مسدود یا ممنوع نمی‌کند اما پنج کشور آن را محدود می‌کنند که شامل بلاروس، مونته نگرو، اسپانیا، ترکیه و اوکراین هستند. ترکیه استفاده از فیلترشکن‌ها را محدود می‌کند در حالی که بلاروس آنها را به طور کامل ممنوع می‌کند. برنامه‌های پیام رسانی و VoIP در سراسر اروپا بلامانع است.

آمریکا و محدودیت رسانه‌های سیاسی در انتخابات ریاست جمهوری

کانادا، مکزیک و آمریکا سایت‌های تورنت را ممنوع یا تعطیل کرده‌اند.کوبا تنها کشوری است که رسانه‌های سیاسی خود را به شدت سانسور کرده و فیلترشکن‌ها را محدود می‌کند. شش کشور دیگر (السالوادور، گواتمالا، هندوراس، مکزیک، نیکاراگوئه و پاناما) محدودیت‌هایی در رسانه‌های سیاسی خود دارند. آمریکا امسال با کاهش محدودیت‌ها در رسانه‌های سیاسی از زمان انتخابات ریاست جمهوری گذشته، شاهد بهبودی در این زمینه بود. کوبا و هندوراس محدودیت‌هایی در شبکه‌های اجتماعی دارند. برنامه‌های پیام رسانی و VoIP با محدودیت‌هایی در بلیز ،کوبا و مکزیک روبرو هستند. در پی اعتراضات ضد دولتی، کوبا دسترسی به رسانه‌های اجتماعی و واتس اپ را محدود کرد. در مکزیک، برخی از خدمات VoIP را مسدود می‌کنند در حالی که ارائه دهندگان مخابرات بلیز خدمات VoIP خود را ارائه می‌دهند اما کشورهای دیگر آن را ممنوع می‌کنند.

سانسور شدید، کنترل اخبار و سکوت رسانه‌ای در ونزوئلا

آرژانتین تنها کشوری است که به طور فعال وب سایت‌های تورنت را مسدود می‌کند. رسانه‌های سیاسی در شش کشور از کشورهای آمریکای جنوبی  محدود شده است. همچنین در ونزوئلا با تلاش‌های مداوم برای کنترل اخبار و سکوت رسانه‌ای مستقل، سانسور شدیدی انجام می‌شود. اکوادور و ونزوئلا محدودیت‌هایی در شبکه‌های اجتماعی دارند. هیچ یک از دیگر کشورها در حال حاضر محدودیتی ندارند یا استفاده از فیلترشکن ها را ممنوع نمی‌کنند. سه کشور برزیل، گویان و ونزوئلا برنامه‌های پیام رسانی/VoIP را محدود کرده‌اند. همچنین ممنوعیت برنامه‌های VoIP در برزیل، قانونی تهدید آمیز البته در سطح لایحه دارد که هنوز امضا نشده اما قابلیت ردیابی در پیام‌های خصوصی را دارد.

تلگرام در روسیه: اول ممنوعیت و بعد رفع ممنوعیت

۱۲ کشور آسیایی سایت‌های تورنت را مسدود یا ممنوع کرده‌اند. رسانه‌های سیاسی هم در آسیا به شدت محدود و سانسور شده‌اند. ۴۳ کشور (۸۸ درصد) از کشورهای این قاره دارای محدودیت هستند که اکثریت یعنی ۲۸ کشور تحت سانسور شدید قرار دارند. ۳۲ کشور از این کشورها بسترهای رسانه‌ای اجتماعی را به نوعی محدود می‌کنند. چین، کره شمالی و ترکمنستان یک قدم فراتر رفته و ممنوعیت کامل را در شبکه‌های اجتماعی محبوب اعمال می‌کنند. چهار کشور ممنوعیت کامل استفاده از فیلترشکن (چین، ایران، عراق و کره شمالی) دارند و ۱۱ کشور دیگر محدودیت هایی را اعمال می‌کنند. محدودیت‌های پیام رسانی و برنامه VoIP در آسیا متداول است به طوری که ۱۳ کشور به نوعی محدودیت را اعمال می‌کنند. اگرچه روسیه تلگرام را در سال ۲۰۱۸ ممنوع کرد اما در ژوئن ۲۰۲۰ لغو شد. با این حال، همچنان که دولت به دنبال راه‌هایی برای محدود کردن وب سایت‌ها و برنامه‌های خارج از کشور هستند، این مساله می‌تواند در هر زمان تغییر کند.

مصر تنها کشور ممنوع کننده فیلترشکن

آفریقای جنوبی تنها کشور آفریقایی است که به طور فعال سایت‌های تورنت را تعطیل کرده است. اکثر کشورهای آفریقایی (۴۳ کشور؛ از ۵۳ تا ۸۱ درصد) رسانه‌های سیاسی را محدود می‌کنند. 11 مورد از اینها از جمله الجزایر، کامرون و چاد سانسور سنگینی را اعمال می‌کنند که از آخرین مطالعه سرکوب تفسیرهای سیاسی را افزایش داده است.

۶۰ درصد از کشورهای آفریقایی، محدودیت‌های رسانه‌های اجتماعی را اعمال می‌کنند اما تنها یکی از آنها یعنی اریتره به حدی رسیده که دسترسی به سایت‌های رسانه‌های اجتماعی را به طور مداوم مسدود می‌کند. مصر تنها کشوری است که استفاده از فیلترشکن را محدود کرده است. علیرغم قانونی بودن فیترشکن‌ها، بسیاری از وب سایت‌ها و سرورهای ارائه دهندگان فیلترشکن مسدود شده‌اند.مصر، یکی از هفت کشوری است که محدودیت‌هایی در استفاده از برنامه‌های پیام رسانی/VoIP دارد. بوروندی، گینه استوایی، سیرالئون، لیبی، مراکش و تونس بقیه این کشوها هستند.

کشورهای اقیانوسیه فیلترشکن‌ها را محدود نمی‌کند

استرالیا تنها کشوری است که ممنوعیت را ​​به شدت اجرا می‌کند. با این حال، فقط برخی از شهرها سعی کرده‌اند ممنوعیت کامل را ایجاد کنند. رسانه های سیاسی در فیجی، پاپوآ گینه نو، ساموآ و تونگا محدود شده‌اند اما فقط پاپوآ گینه نو توانایی محدود کردن رسانه‌های اجتماعی را از طریق قانون جرایم سایبری خود دارد که در سال ۲۰۱۶ مطرح شد. هیچ یک از کشورهای اقیانوسیه استفاده از فیلترشکن‌ها یا برنامه‌های پیام رسانی VoIP را محدود نمی‌کند.